Wie is Oscar Niemeyer?

Oscar Niemeyer 1907 - 2012

Oscar Niemeyer was een Braziliaans architect. Hij was een van de belangrijkste architecten binnen de moderne architectuur. Hij was een baanbreker in het gebruik van de mogelijkheden van het gewapend beton.

In de loop der jaren ontwikkelde Niemeyer een vormentaal die vrijer was dan de strenge rechtlijnigheid van zijn Frans- Zwitserse leermeester. De stijl is terug te voeren naar de Braziliaans barok van de achttiende eeuw en is volgens Niemeyer zelf verbonden met de uitbundige mentaliteit van het Zuid-Amerikaanse volk en het golvende en wilde landschap. 

In zijn lange loopbaan heeft hij in binnen- en buitenland tal van monumentale gebouwen ontworpen, waarin hij met name de mogelijkheden van het gewapende beton tot het uiterste heeft beproefd. Niemeyer's geliefde maar voorgeschreven vloeiende lijn is in elk gebouw terug te vinden. Of het nu gaat om de Kathedraal van Brasilía, het hoofkantoor van uitgeverij Mondadori in Milaan, zijn eigen woonhuis of de kerk van São Francisco de Assis, overal zijn er rondingen als de structuur van het gebouw het toestaat. Vooral in het laatstgenoemde gebouw is een sterk barokke structuur terug te vinden, onder andere door de mozaïeken in blauw en wit die heel druk zijn. Hij neemt een vliegtuighangar als grondpatroon voor deze kerk. 

Zoals elke architect, heeft Oscar Niemeyer ook kenmerken die hij verwerkt in zijn concepten. De kenmerken die Oscar Niemeyer gebruikt zijn uitdrukkelijk te zien in zijn concepten. De kenmerken die gebruikt zijn, zijn: stralend wit, opvallend sensuele vormen en gewapend beton. 

Tijdens een interview met Oscar Niemeyer liet hij het volgende weten: ''Rechte lijnen trekken mij niet aan. Mensen creëren geen rechte, harde, inflexibele lijnen. Ik word aangetrokken door vrije en sensuele rondingen. Rondingen vinden we in bergen, in golven van de zee, in het lichaam van de vrouw die we liefhebben.''

Het idee

Oscar Niemeyer was een persoon die met een aantal lijnen al een ontwerp had.

Hij concentreerde zich op het gebouw dat vorm zal krijgen, waarbij hij de praktische en de economische kant van het project berekent. Hij neemt de omgeving in zich op en al nadenkend komt er in hemzelf iets naar voren. Hij ziet een vorm die hij met potloodstrepen tekent, uit de vrije hand. Vervolgens is hij gewoon om alles van het project uit te schrijven en als er iets ontbreekt of niet klopt in zijn verhaal, gaat hij terug naar zijn tekentafel om het ontwerp aan te passen, ook weer met een paar potloodstrepen. Het is een werkwijze die tijdens zijn lange loopbaan ongeveer 600 uitgevoerde projecten oplevert.

De uitvoering

Oscar Niemeyer had een opdracht gekregen van de burgemeester van Niterói. De burgemeester wilde iets spectaculairs voor zijn nieuwe Museum van Moderne Kunsten. Vanuit dit uitgangspunt is Oscar Niemeyer een ontwerp gaan maken. Een zeer vereenvoudigde gebouw als een witte schal op een relatief slank voet vanuit een waterbassin oprijst. Doordat de baai erachter ligt, is het effect licht en luchtig, het gebouw lijkt boven het water te zweven. Vanuit de baai gezien is het heel anders, en ook vanaf het onderliggende strand. Dan lijkt het gebouw meer een enorme schotel die het zicht op de hemel wegneemt. En weer anders is het zicht vanaf de opgaande helling die naar boven leidt, dan is er alleen een gebouw te zien dat het zicht op de baai belemmert, maar wel mogelijkheid geeft om de architectuur van het gebouw zelf te bekijken. Onder de schaal staand is er alleen het uitzicht op dit enorme witte betonnen lichaam, dat als enorm overkomt op de beschouwer. Vanuit de lucht bezien is het gebouw enorm dominant, het verbergt de rotspunt totaal onder zijn afmetingen. Het is als een baken waar alles zich op richt. Dit is de uiteindelijke vorm van de bloem die Niemeyer voor ogen heeft gehad.

Niemeyer plaatst dit gebouw, dit lichaam, in het decor van de rotsen, de zee en het heuvellandschap met de Suikerbroodberg in de baai. Dat heeft een heel eigen charme. Want het strakke, hoewel ronde gebouw is heel modernistisch gezien de omgeving. Het is mooi, het is boeiend qua lijn, en het past wel bij het silhouet van de stad. Het is echter een vreemd element in de natuur die het omringt. Niemeyer is altijd bezig met het spel van de vormen, waarbij er ook sprake is van een streven naar eenheid in de diversiteit van de omgeving, de ruimte, de natuur, de reeds bestaande bebouwing en de nieuwe vorm die er gaat komen.

Zijn ontwerpen

Het eerste dat telt voor Oscar Niemeyer is de verwondering, die hij wil oproepen met zijn enkelvoudige ontwerpen. Aan dat doel moet ieder gebouw voldoen. Verwondering omdat een gebouw er altijd anders uitziet, anders dan mensen tot dan toe hebben gezien. Toch slaagt hij er niet in om altijd iets nieuws te bieden. Wie kijkt naar zijn architectuur ziet daarin steeds weer dezelfde vormen zich repeteren: de schotels, de opgaande hellingen, de ronde vormen of schalen gezet op een steunpilaar, de rondingen. Het zijn aantrekkelijke, mooie gebouwen, die wel iets doen. Maar ze zijn niet uniek, er is een duidelijke herhaling in te ontdekken die opvalt zodra er meer werken van hem bij elkaar te zien zijn. Op zich doet het feit, dat ze op elkaar lijken niets af aan het gegeven dat ze het oog een moment boeien, maar de doelstelling die Niemeyer zich stelt is niet gehaald. Wat wel opvalt is dat hij vaak meer een pottenbakker is of een beeldhouwer dan dat hij architectuur bedrijft. Dat vloeit als vanzelf voort uit zijn manier van werken met vloeiende lijnen en vormen. In feite beeldt hij hiermee zijn eigen verzet uit tegen de hardheid van de maatschappij en zijn eigen verharde idealen. Hij wil ieder mens laten geloven in de droom die hij zelf heeft, zodat ieder die zijn gebouwen aanschouwt het leven ervaart als dragelijker en aangenamer. Zijn communistische boodschap is aldus vervat in ieder ontwerp, zijn hardheid en zijn verzet daartegen ook. Hij heeft een heel erg gespannen leven, dat zich afspeelt tussen zijn droom, zijn ideaal en de wereld zoals hij is. Dat strookt totaal niet met elkaar, en hij verzacht dit voor zichzelf door heel veel te roken en zich te hullen in een roes van vaagheid

Hieronder zijn een aantal schetsen weergegeven hoe Oscar Niemeyer te werk ging met ontwerpen: